|
Muzeum wczoraj i
dziś. 40 – lecie Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku
Dnia 11 grudnia 1991 r. biskup kaliski dr Roman Andrzejewski w
obecności wojewody kaliskiego pana Eugeniusza Małeckiego oraz zaproszonych
gości, dokonał poświęcenia i wraz z dyrektorem Romanem Haukiem otwarcia nowej
placówki muzealnej w naszym regionie – Muzeum Historii Przemysłu. Akt ten przed
chwilą przypomnieliśmy sobie dzięki fragmentom archiwalnego filmu Romana
Wardęckiego, zachowanego w zbiorach Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci
Gillerów w Opatówku. Tego ważnego dnia udostępniono również dla publiczności
pierwszą stałą ekspozycję „Przemysł w kaliskiem w okresie industrializacji ziem
polskich”.
Nim jednak do tego doszło, muzeum
istniało już od dziesięciu lat, a jego dyrektor Roman Hauk – najpierw samotnie,
zdobywając szczęśliwie poparcie dla swej idei, a z biegiem czasu z grupką
pracowników, walczyli o uratowanie XIX – wiecznej fabryki sukienniczej – perły
w europejskiej architekturze przemysłowej, by mogło powstać tu muzeum. Jak
mówił jego twórca – „muzeum z niczego”. Dzisiejszy
budynek daleko odbiega bowiem swym wyglądem, od swego wizerunku sprzed
trzydziestu pięciu lat.
Fabryka sukiennicza Fiedlerów w
Opatówku, wybudowana została w dobrach księcia namiestnika Józefa Zajączka.
Główne elementy imponującego kompleksu przemysłowego powstały w latach 1824 –
1830. Obiekt – szczególnie po 1939 r., kiedy zaprzestano w nim prowadzenia
działalności przemysłowej – przechodził zmienne koleje losu. Służył jako
magazyn, mieszkania. W wyniku niewłaściwego użytkowania, braku dbałości o
jakiekolwiek przepisy, spłonął dach i konstrukcja wewnętrzna w części
północnej, a dewastacji uległ cały kompleks. Jego widok z lata 80. XX w. został
utrwalony na licznych fotografiach, stanowiących obecnie dokumentację
archiwalną muzeum.
Szczęśliwe
dni nadeszły, gdy na budynek zwrócili uwagę: wspominany już R. Hauk– ówczesny
wicedyrektor ds. naukowych Muzeum Okręgowego Ziemi Kaliskiej oraz prof.
Wojciech Kalinowski– dyrektor Ośrodka Dokumentacji Zabytków w Warszawie.
Wcześniej już pojawiła się w środowisku muzealników kaliskich myśl stworzenia w
Kaliszu Muzeum Włókiennictwa i Klasy Robotniczej. Została ona podjęta i nieco
zmieniona przez dyrektora R. Hauka, wcześniej pracownika Centralnego Muzeum
Włókiennictwa w Łodzi, rozumiejącego wartość historyczną ocalałego kompleksu
przemysłowego z pocz. XIX w. Dzięki niemu i gronu specjalistów – pani Bożenie
Woźniak Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków w Kaliszu, prof. Januszowi
Szoslandowi dyr. Instytutu Mechanicznej Technologii Włóknin Politechniki
Łódzkiej i prezesowi Stowarzyszenia Włókiennictwa Polskiego oraz wspominanemu
prof. W. Kalinowskiemu, udało się przekonać ówczesnego Ministra Kultury i Sztuki
do ocalenia cennego zabytku.
W
1981r. naczelnik gminy Opatówek powołał muzeum i nadał mu statut. Dyrektorem
został Pan R. Hauk. Od 1981r. do 1991r. trwał remont i adaptacja. Zmagania
załogi ze zdewastowanym obiektem nie były proste, ale przynosiły też wiele
ciekawych odkryć. W trakcie prac przy szybie windowym i kotłowni odsłonięto
dębowe pale wbite w bagienne podłoże oraz szereg wymurowanych kanałów, którymi
doprowadzano wodę do bielnika, farbiarni i która poruszała folusz. Na
dziedzińcu odkopano 5 studzienek, wstępnie oczyszczających zużyte kąpiele
produkcyjne przy technologii sukna, odpływające na filtr żwirowy i do rzeki.
Wykończając wnętrza zachowano historyczne detale, a na zewnątrz elegancki klasycyzm początku XIX
w. Prace remontowe prowadziła firma pana Antoniego Kędziego, tynki i piękne
klasycystyczne detale, które trwają mimo upływu już 35 lat zawdzięczamy ekipie
pana Pawła Łuczaka. Wszystko wg projektu nieocenionych architektów: Romana
Zaręby i Bolesława Bąkowskiego.
Po 40
latach istnienia Muzeum ruszył remont tym razem skrzydła zachodniego. Po
zakończeniu remontu powstanie w nim nowoczesna sala konferencyjna oraz dwie
sale ekspozycyjne o łącznej powierzchni 900 m2.
W
trakcie pierwszego remontu rozpoczęto jednocześnie gromadzenie zbiorów
związanych z przemysłem, głównie zabytków techniki, historii i wyrobów przemysłowych.
Dzięki współpracy w prof. Beniaminem Voglem stworzono kolekcję fortepianów i
pianin. Zbiory te stały się podstawą do tworzenia ekspozycji. Dziś w jej
rozwoju wspiera nas także prof. Krzysztof Rottermund, Pan Jan Kibler i kaliscy
fortepianmistrze z panem Bogdanem Pawlakiem na czele.
W
1991r. muzeum zostało przejęte przez wojewodę kaliskiego, a od 1 stycznia 1999
r. jego organizatorem jest Starostwo Powiatowe w Kaliszu. W 2003r. na
stanowisko dyrektora powołano Jerzego Marciniaka, wcześniej wicedyrektora ds.
administracyjnych.
Działalność
wystawienniczą zapoczątkowano w 1991r. wspominaną stałą ekspozycją zatytułowaną
„Kaliskie w okresie industrializacji ziem polskich w XIX w.” Rok później
otwarto dwie stałe wystawy: „XIX – wieczne napędy, wynalazcy, pracujące
maszyny” oraz „Zabytkowe maszyny – bonneterie – projekty mody XX wieku
Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi”.
W 1993 r.
udostępniono wystawę „Fortepiany firm polskich XIX – XX wieku”.
W 1996 r.
uruchomiono ekspozycję stałą „Drukarnie Kalisza XVII – XX wieku”. W nowej
odsłonie została ona otwarta w 2014 r. pod nazwą „Drukarnia – pracownia
czerpania papieru”.
W 2001 r.
dokonano otwarcia stałej ekspozycji „Laboratorium przemysłowe”.
Natomiast od r. 2010
szerokiej publiczności udostępniono „Ornaty Jana Pawła II i Benedykta XVI na
tle zabytkowych paramentów liturgicznych”.
Z okazji 30-lecia
muzeum w 2011 r. powstała ekspozycja „Dawna maszynownia fabryczna”, na której
dzięki współpracy z kaliską PWSZ, pokazujemy maszynę parową w ruchu.
Wreszcie w 2015
r. udało się zrealizować dziewiątą stałą wystawę, zatytułowaną „Ceramika polska
XIX – XXI wieku”, obrazującą niełatwe dzieje, ale duże osiągnięcia przemysłu
ceramicznego w naszym kraju.
W 1992 r. wystawą „Od gobelinu
do rzeźby tkackiej” z CMW w Łodzi, zainicjowano wystawiennictwo czasowe.
Organizuje się średnio 4 - 6 wystaw rocznie; do dziś urządzono ich ponad 200. W
muzeum gościły prace artystów współczesnych: Franciszka Starowiejskiego,
Władysława Hasiora, Henryka Albina Tomaszewskiego, Zdzisława Głowackiego,
Krystyny Owaczarskiej, Kazimiery Frymark – Błaszczyk, Norberta Hansa, Wiktora
Jędrzejaka, Jana Krzysztofa Hrycka, Władysława Kościelniaka. Na wystawach
zbiorowych prezentowano dzieła Magdaleny Abakanowicz, Piotra Michałowskiego,
Juliusza Kossaka, Wojciecha Gersona, Józefa Chełmońskiego, Jana Matejki,
Henryka Siemiradzkiego, Stanisława Wyspiańskiego, Tadeusza Makowskiego, Olgi
Boznańskiej, Józefa Pankiewicza i innych. Większość wystaw czasowych było
efektem współpracy z placówkami muzealnymi, uczelniami w kraju i za granicą.
Muzeum
wystawia swoje zbiory także poza Opatówkiem, m.in. wystawa „Damą być- Koronki i
Hafty Przemysłowe”, prezentowana była w
Instytucie Kultury Polskiej w Londynie (1997r.) i w Muzeum Sztuki Ludowej
Turyngii w Erfurcie (1998r.). W kraju urządzaliśmy wystawy m.in. w Szydłowcu,
Sieradzu, Gołuchowie, Warcie, Miłosławcu.
Stopniowy rozwój muzeum,
pozwolił na prowadzenie działalności
naukowej, edukacyjnej i popularyzatorskiej. W ciągu 40. lat istnienia
zgromadzono ponad 15 tysięcy eksponatów związanych z dziejami polskiego i
europejskiego przemysłu. Wyróżnia nas kolekcja fortepianów i pianin, licząca
ponad 80 instrumentów, produkowanych od początku XIX w. na ziemiach polskich.
Spośród pozostałych wymienić należy kolekcje: tkanin zabytkowych XVI – XX w. z
ornatami papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i Franciszka I, kolekcję maszyn
parowych, różnorodnych maszyn włókienniczych, unikatowych dziś maszyn
hafciarskich i koronkarskich, drukarskich, płytek chemiograficznych i molet
drukarskich, haftów i koronek przemysłowych, dzianin i tkanin współczesnych,
ceramiki polskiej XIX i XX w., projektów żakardowych z przełomu XIX i XX w. Nie
byłoby tych zbiorów bez naszych darczyńców: wielu osób prywatnych oraz
właścicieli, prezesów i pracowników zakładów przemysłowych, którym w tym
miejscu gorąco dziękujemy.
W muzeum (także
dzięki prywatnym darczyńcom) założono
bibliotekę naukową, w której zgromadzono przede wszystkim literaturę historyczną
i techniczną (3 tys. egzemplarzy). Praca naukowo – badawcza i dydaktyczna
opiera się na dwóch działach: Historii Przemysłu, Techniki, Technologii i
Organizacji Produkcji oraz Wyrobów Przemysłowych.
Od
początku istnienia placówki uczestniczono, a po jej otwarciu organizowano
spotkania naukowców i przemysłowców oraz konferencje naukowe. Największymi
wydarzeniami w tej dziedzinie były konferencje: w 1999 r. pt. „Strategia
ochrony dziedzictwa przemysłowego”, zorganizowana z Polskim Komitetem Ochrony
Dziedzictwa Przemysłowego TICCIH oraz w 2003 r. „Dziedzictwo przemysłowe
Kalisza i regionu” wspólnie z PKODP TICCIH oraz kaliskim oddziałem Polskiego
Towarzystwa Historycznego. Cały czas prowadzimy także działalność wydawniczą i
publikujemy wyniki własnych badań w specjalistycznych czasopismach naukowych.
W działalności edukacyjnej
wyróżnia się własna oferta przeznaczona dla nauczycieli i uczniów. Są to
organizowane od 1999 r. wraz z Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Kaliszu
warsztaty „Lekcja muzealna jako forma współpracy muzeum z placówkami oświatowymi”. Oferujemy kilkanaście tematów
lekcji muzealnych, prowadzone są warsztaty czerpania papieru i ceramiczne dla
najmłodszych.
Niektóre z
naszych działań zdobyły szersze uznanie i zostały nagrodzone:
- Nagroda zespołowa I stopnia Ministra Kultury i Sztuki za
wystawę „ XIX – wieczne napędy, wynalazcy, pracujące maszyny ” i „Zabytkowe
maszyny dziewiarskie bonneterie i pomocnicze, projekty dzianin ASP w Łodzi” -
1993 r.
- Dyplom uznania dla dyrektora Romana Hauka za wystawę
„Fortepiany firm polskich XIX i XX w.” -
1994 r.
- Nagroda Wojewody Kaliskiego za pracę w sezonie
artystycznym 1994/95 – 1995 r.
- Nagroda Grand Prix „Izabella” Marszałka województwa wielkopolskiego za organizację
konferencji popularno-naukowej „Dziedzictwo przemysłowe Kalisza i regionu”- w 2004
r.
- Wyróżnienie Marszałka województwa wielkopolskiego
„Izabella” w 2006 r. za wystawę czasową „Estetyka dawnego ważenia”.
- Trzecia nagroda w konkursie „Izabella 2005” w 2006 r. za ofertę
edukacyjną „Lekcja muzealna jako forma współpracy Muzeum z placówką oświaty”.
- Pierwsza nagroda w konkursie „Izabella 2007” w 2008 r. za wystawę
czasową „Dziedzictwo kaliskiego pluszu. W 100-lecie powstania fabryki”.
- Trzecia nagroda za wystawę stałą „Dawna maszynownia
fabryczna” w 2012 r.
- Nagroda Muzeum
Okręgowego w Toruniu dla pracowników Muzeum za organizację konkursu „Moja
Przygoda w Muzeum” – w 2015 r.
- Wyróżnienie Marszałka województwa wielkopolskiego
„Izabella 2015”
za wystawę „Ceramika Polska XIX-XXI w.” – w 2016 r.
- Wyróżnienie w konkursie „Izabella 2017” za
wystawę
„Dawnej fonii czar. Wystawa sprzętu radiofonicznego i telewizyjnego” w 2018 r.
- Wyróżnienie w konkursie „Izabella 2017” w kategorii konserwacja
za konserwację urządzenia do produkcji napojów gazowanych w 2018 r.
Poprzez ożywioną działalność,
liczne kontakty Muzeum Historii Przemysłu stało się instytucją znaną w
regionie, kraju i za granicą. Dowodzą tego liczne publikacje naukowe,
informacje zamieszczane w mediach, a przede wszystkim liczne grono stałych i wiernych
przyjaciół przybywających na wernisaże, koncerty i na co dzień odwiedzających
muzeum.
Wierzymy, że
nasze wysiłki i działania sprawiają, że prawie dwustuletnia fabryka opatówecka
nadal żyje i jest małą cegiełką w budowaniu świadomości o polskim dziedzictwie
przemysłowym.
|
