|
„Wspaniałe czterdziestoletnie” –
wystawa dwukołowców ze zbiorów Piotra Olczaka.
Historia dwukołowców zaczęła się w 1885
roku kiedy to Wilhelm Maybach wraz z Gotliebem Wilhelmem Daimlerem zamontowali silnik spalinowy o pojemności 264
cm sześciennych w specjalnej konstrukcji. Pojazd ten odbył jazdę próbną na 3
kilometrowej trasie.
O tym urządzeniu naoczny świadek napisał: „Jeżeli
silnik ma zostać wprawiony w ruch, to wtedy pod rurą żarnikową zapalany jest
mały płomień i silnik obracany jest raz za pomocą korby; to przygotowanie
trwało minutę. Silnik pracuje spokojnie, ponieważ do wytłumienia wydechu w
instalację wydechową wbudowany jest tłumik wydechu. Jeżeli pojazd ma zostać
wprawiony w ruch to kierowca wsiada na niego, chwyta za kierownicę i łączy
motor z kołem pojazdu. Dzieje się to za pomocą dźwigni, sznurka i rolki
napinającej; przez nią bowiem pas napędzający naciągany jest względem tarczy
pasowej. Tarcze pasowe służą do osiągania różnych prędkości: jeżeli pas napędzający
znajduje się w górnym położeniu, to rower jedzie wolno, jeżeli pas znajduje się
w dolnym położeniu to jazda staje się szybszą...”. Jazda tym pojazdem była bardzo niewygodna, rura wydechowa znajdowała
się pod siedziskiem, nie posiadał on żadnego resorowania, choć poruszał się
prędkością 14 km/h. Brak było nawet opon pneumatycznych, które dopiero w 1888
r. wynalazł John Boyd Dunlop.
Pierwszymi dwukołowcami produkowanymi seryjnie
były wyroby firmy
Hildebrand &Wolfmüller. Firma ta rozpoczęła produkcję w 1896 r.
opatentowanego pojazdu i użyto wtedy po
raz pierwszy nazwy „motorrad” (motocykl).Zastosowano w nim dwucylindrowy silnik
czterosuwowy o pojemności 1489 cm3, mocy 2,5 KM przy 240 obr/min, chłodzony
cieczą umieszczoną w zbiorniku pod tylnym błotnikiem. Jednostka ta pozwalała
motocyklowi o masie ok. 50 kg na osiągnięcie prędkości ok. 45 km/h. Ciekawostką
był fakt, iż pojazd nie posiadał typowego sprzęgła, a wałem korbowym, podobnie
jak w lokomotywach, było bezpośrednio tylne koło. Motocykl ten zaopatrzony był
już w pneumatyczne ogumienie wynalezione przez J. B. Dunlopa. Wciągu trzech lat warsztat braci Hildebrandów
i Aloisa Wolfmillera w Monachium opuściło1500 takich pojazdów, a dalszych 1000
wyprodukowano we Francji na podstawie licencji.
Pierwszy motocykl o współczesnych założeniach konstrukcyjnych
wyprodukowano w 1898 roku w zakładach założonych przez księgowego VaclavaKlamenta
i mechanika VaclavaLauriana w MladaBoleslav w Czechach (późniejsze zakłady
„Skoda”). Pojazd ten otrzymał nazwę „Slavia”.Powstał on w wyniku specjalnych
badań i prób prowadzonych w latach 1896-1898, był wyposażony w własnej konstrukcji silnik dwucylindrowy z
zapłonem elektrycznym umieszczonym w ramie, a wszystkie dźwignie, przeznaczone
do regulacji pracy silnika, zgrupowano w zasięgu ręki.
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej największą sławę zyskały
motocykle produkcji Harley – Dawidson. Historia tej firmy zaczęła się w1903 r.
i trwa do dnia dzisiejszego, a ilość modeli wyprodukowanych przez te firmę
dochodzi do 500.
W odrodzonym państwie polskim pierwszy
motocykl powstał w 1929 r. Był to jednoślad o nazwie „Lech”. Produkowany w
Opalenicy w latach 1929 - 1932 z silnikiem dwucylindrowym o pojemności około
500 cm³ przez przemysłowca
(właściciela garbarni), a jakże WacławaSawickiego. Pierwszy polski motocykl skonstruowany
był przez inż. Władysława Zalewskiego (reemigranta z Ameryki, gdzie przez 23
lata był konstruktorem w licznych fabrykach). Niestety moment historyczny nie
był korzystny, gdyż zapanował kryzys
gospodarczy i dlatego wyprodukowano jedynie kilkadziesiąt sztuk. W Opalenicy pamięta się tę historię i postawiono „Lechowi”
pomnik.
Na lepszy okres trafił słynny „Sokół”.
Motocykle o tej nazwie produkowane były w latach 1934 – 39 w Państwowych
Zakładach Inżynierii w Warszawie. Produkowano je w czterech wersjach. Pierwszym
był „Sokół” 600 RT, następnie motocykl ciężki o oznaczeniu 1000 CWS M111, w
1938 r. zaczęto produkcję modelu 500 M311 z silnikiem górnozaworowym, a krótko
przed wojną „Sokoła” 200 M411. Po II wojnie światowej wrócono jeszcze na krótko
do idei produkcji „Sokołów”. Taką nazwę uzyskał wyrób Państwowych Zakładów
Samochodowych nr 2 w Warszawie, wyposażony był on w silnik o pojemności
skokowej 125 cm sześciennych.
Oprócz „Lecha” i „Sokołów” przed wojną produkowano jeszcze inne modele.
Były to motocykle o oznaczeniach: SM 98, MOJ 130, PerkunP100, SHL, „Podkowa”
98, Oświęcim – Praga 350 BCS, Niemen 100DV, Royal Star, Śmigły 100, Torendo,
WUL – GUM.
Po 1945 r. kontynuowano w Polsce produkcję dwukołowców i to
jezaprezentowaliśmy na wystawie oraz egzemplarze produkcji zagranicznej,
dostępne w Polsce do 1989 r. Oto one:
Csepel
125 – wyprodukowany w zakładach w
miejscowości Szigetszentmiklós na Węgrzech. Model taki był produkowany od 1949 r. Jego dane techniczne:
pojemność 123 cm3, moc: 4,5 KM, prędkość maksymalna 70 km/h, zużycie paliwa 2,4
l/100km.
SHL
M04(wersja warszawska) – motocykle
SHL (Suchedniowska
Huta Ludwików) były już produkowane w latach 1938–1939, pierwszy
model był opracowany przez inż. Rafała
Ekielskiego. Po wojnie postanowiono wznowić w Kielcach produkcję tych
motocykli. W roku 1947 skonstruowano
prototyp motocykla SHL 125 – M02 według własnego projektu, opartego na
wzmocnionej konstrukcji ramy przedwojennej oraz krajowym silniku S01 o
pojemności 125 cm³. Po wyprodukowaniu ok. 200 szt., w ramach unifikacji z
Sokołem 125 (stąd wersja warszawska) zastąpiony został przez SHL M03
(350 szt.), a następnie przez SHL M04 (wyprodukowano
ponad 18 tys.szt.). Jego dane techniczne to: masa własna- 80 kg, zużycie paliwa
– 3 l/100km, prędkość maksymalna 67 km/h.
WFM M06 –
popularnymotocykl produkowany przez Warszawską Fabrykę Motocykli w latach
1955-1959. Wyróżniał się prostą i tanią konstrukcją. Odporny na ciężkie warunki
eksploatacji i łatwy do samodzielnej naprawy. Doskonale sprawdzał się w
warunkach wiejskich, na polnych drogach. W połowie 1955 roku produkcję tego
samego modelu rozpoczęto w Wytwórni
Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku pod znakiem WSK.
Dane techniczne: masa własna 79 kg., prędkość maksymalna 67 km/h.,
zużycie paliwa 3,1 l/100km.
Simson SR – 1 –jednoosobowy motorower produkcji
niemieckiej produkowany w latach 1955 – 57 przez VEB Fahrzeug - undGerätewerk Simson w Suhl
(Turyngia). Zakłady te mają długą historię, zostały założone w 1856 r. przez
dwóch żydowskich braci Löba i Mosesa Simsona. Dane techniczne SR – 1: masa
własna – 48 kg, prędkość maksymalna – 45km/h zużycie paliwa – 1,8 l/100km. W
ciągu dwóch lat wyprodukowano 152 000 szt. tego modelu.
Simson AWO Sport 42SS – motocykl
wyprodukowany w Niemieckiej Republice Demokratycznej z czterosuwowym silnikiem
o pojemności 247 cm sześciennych. Został on wykonany w zakładachAwtowelo(skrót
AWO) później przemianowanej na IFA Simson w Suhl. Był to model produkowany w
latach 1949 – 1961. Dane techniczne: masa własna – 156 kg, prędkość maksymalna
110km/h, zużycie paliwa – 3l/100km. Wyprodukowano 212 000 egzemplarzy.
Simson Sr – 2E – następca motoroweru SR
– 1 produkowany w latach 1957 – 1964 o podobnych osiągach. Cieszył się on dużą
popularnością, wyprodukowano 900 000 egzemplarzy tego modelu.SR2E był
dojrzały i solidny, ale międzynarodowy rozwój motorowerów szedł w kierunku dwumiejscowych motorowerów z
podnóżkami,z 3 lub 4-biegową skrzynia biegów przełączanych nożnie i większą
mocą silnika.
SHL M11 – motocykl produkowany w latach 1961-1968 w
Zakładach Wyrobów Metalowych SHL w Kielcach o pojemności silnika 175 cm
sześcienne. Prototypy motocykla zbudowano w 1959 roku - równocześnie z
rozpoczęciem produkcji modelu M06T. Motocykl zaprezentowano na Targach
Poznańskich w 1960 roku, a produkcję rozpoczęto w maju 1961. Oprócz wersji
bazowej, istniała też wersja rajdowa M11R, posiadająca m.in. zawieszenie
przednie z widelcem teleskopowym. Większość motocykli trafiała na rynek polski,
lecz część wyeksportowano, w tym do USA. W 1962 r. licencję na produkcję modelu
M11 zakupiły Indie, gdzie produkowano go aż do 2005 roku pod nazwą „Rajdoot”. W
latach 1961 – 1968 wyprodukowano prawie 180 000 egzemplarzy. Podstawowe
dane techniczne: masa własna – 115 kg, maksymalna prędkość – 100km/h, zużycie
–paliwa 3,2 l/100km.
Junak M10 – kultowy motocykl, produkowany przez
Szczecińską Fabrykę Motocykli w latach
1959-1965. Był najcięższym motocyklem oraz jedynym motocyklem z silnikiem
czterosuwowym produkowanym w PRL. Od 1956 był wytwarzany model M7. Razem
wyprodukowano 91 400 egzemplarzy. Jego dane techniczne: masa własna – 170
kg, maksymalna prędkość – 125 km/h, zużycie paliwa – 3,5-4 l/100km, pojemność
silnika 349 cm sześciennych. Były one jednak jak na peerelowskie warunki zbyt drogie i m.in. dlatego
zaprzestano produkcji. Eksportowano „Junaki” do Węgier, Bułgarii, Turcji,
Wenezueli, Mongolii, Kuby oraz USA.
Komar MR232 – motorower produkowany w latach 1963 –
1969 przez Zjednoczone Zakłady Rowerowe w Bydgoszczy, powstałych w 1948 r. z połączenia mniejszych bydgoskich zakładów
rowerowych o przedwojennym rodowodzie oraz zakładów z Poznania i Czechowicach -
Dziedzicach.
Wprowadzenie tego modelu zostało wymuszone przez zmiany w kodeksie drogowym
ograniczającym prędkość dla motorowerów do 40 km/h i maksymalnej mocy silników
1,03. KW.
SHL M17 Gazela – motocykl produkowany w latach 1968 – 1970
jako następca SHL M11. Gazela był motocyklem o całkowicie nowym układzie
napędowym, związanym z dopasowaniem do stylistyki nowego motocykla. Konstrukcję
silnika „Wiatr” opracowano oraz podjęto produkcję w Zakładach w Nowej Dębie, a produkcję podwozi i montaż
pojazdu wZakładach Wyrobów Metalowych w Kielcach. Model ten był w porównaniu do
produkowanych w tym samym czasie motocykli bardzo nowoczesny, dlatego też zbyt
drogi jak na ówczesne polskie warunki. Miał on bardzo dobre też osiągi w sensie
technicznym i użytkowości. Jego podstawowe dane techniczne: masa własna – 125
kg., prędkość maksymalna 105 km/h, zużycie paliwa – 3l/100km., pojemność
silnika 174 cm sześcienne. Wyprodukowano około 50 000 egzemplarzy tego modelu.
Pannonia T5 – węgierski motocykl produkowany od
1964 do 1975 r. w zakładach Csepel w Budapeszcie. Dane techniczne:
masa własna – 168 kg, prędkość maksymalna 120km/h, zużycie paliwa – 3,9 – 4,5 l/100km., silnik jednocylindrowym,
dwusuwowy o poj. 247 cm sześciennych. Pannonia była modelem popularnym i solidnym o prostej i łatwej w obsłudze
konstrukcji, jednakże produkcja technologicznie oparta była na latach 40., dlatego ta konstrukcja
była już przestarzała i potrzebna była jej gruntowna modyfikacja. Wszystkich
modeli Pannonii wyprodukowano 600 000 egzemplarzy z czego 70% trafiło na
eksport.
Jawa
Babetta - to motorower zbudowany w Czechosłowacji i
powszechnie sprzedawany pod nazwą Jawa w innych krajach.Pierwsze motorowery „Babetta”,
ujrzały światło dzienne w 1970 r. „Babetta” była znana z elektronicznego
zapłonu - po raz pierwszy w motorowerze zastosowano tranzystorowy bezdotykowy
zapłon. Zaprzestano produkcji tego modelu w 1983 r.
MZ TS150 - motocykl produkowany przez firmę MotorradwerkZschopau (MZ) (Niemcy
Wschodnie). Modele te były produkowane od czerwca 1973 do sierpnia 1985 r. Były dostępne w wersjach „Standard” lub
„Luxury” z płaską lub wysoką kierownicą; były też produkowane w wersjach dla policji i wojska z
indywidualnymi siedzeniami, sakwami i innym wyposażeniem specjalnym. TS 250 był
udanym modelem w klasie maszyn turystycznych i ukazywał, że w warunkach
gospodarczych NRD możliwe były innowacje. Jego podstawowe dane techniczne były
następujące: masa własna – 103 kg, prędkość maksymalna – 115 km/h, silnik
dwusuwowy o pojemności – 143 cm sześcienne.
Romet Pony M2 – to kolejna wersja
motorowerów (zwany też popularnie motorynką) produkowany przez Zakłady Rowerowe
w Bydgoszczy. Wersja ta była wytwarzana w latach 1980 – 1988. Przeznaczone były
dla młodzieży o innowacyjnej konstrukcji opartej na balonowych kołach i
wygiętej kierownicy tworzyły charakterystyczną sylwetkę. Dane techniczne: masa
własna - 40 kg, prędkość maksymalna 40
km/h, zużycie paliwa 2,2 l/100km.
Wszystkie te egzemplarze są własnością
rodziny Olczaków z Opatówka. Inicjatorem kolekcji był Władysław Olczak, ur. w
1918 r. Pracował na kolei w Sieradzu. On to nabył pierwszy motocykl w kolekcji marki „Pannonia”. Później
dokupił jeszcze motorower „Komar”.
Jego syn Grzegorz ur. w 1949 r. Ukończył klasę
ślusarsko – mechaniczną w Kaliszu. Początkowo
prowadził gospodarstwo ogrodnicze, ale później ze względu na zdrowie
przekształcił się w przedsiębiorcę spożywczego (specjalizacja lizaki). Był
prawdziwym pasjonatem i entuzjasta dwukołowców. Zgromadził ich około 50 egzemplarzy, różnych modeli. Pierwszymi był
„Komar” i „WSK 125”. Często nabywał je mocno zniszczone, które następnie sam
restaurował i reperował mając do tego prawdziwy talent. Marzył o stworzeniu
muzeum motocykli. Zmarł w 2019 r.
Po Grzegorzu Olczaku opiekunem kolekcji
został jego syn Piotr, ur. w 1982 r. On również ukończył tę samą szkołę w
Kaliszu co ojciec. Dodatkowo praktykę odbył u Pana Stefana Smolarza –
rekonstruktora bryczek. To dzięki uprzejmości Pana Piotra można oglądać te
wspaniałe pojazdy w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku.
Jarosław Dolat
|
